Ik lees graag maar dat wil niet zeggen dat ik goed ben in recensies. Ik lees ze ook zelden. Wat ik wel kan zeggen is dat je het boek moet lezen. Omdat het de Amerikaanse black struggle van context voorziet, en de grote vraag die op het einde blijft hangen: Is de Afro-Amerikaan eindelijk vrij?
Eerst en vooral: De ondergrondse spoorweg heeft nooit bestaan. Toch niet in de letterlijke zin. Maar het was wel degelijk een netwerk van safe houses & abolitionisten die slaven hielpen vluchten. Harriet Tubman speelde hier een heldenrol in en haar naam is verplichte kost op de Amerikaanse scholen. Onder Obama werd aangekondigd dat haar gezicht op het nieuwe 20 dollarbiljet zou verschijnen, waar nu dat van Andrew Jackson op prijkt. Jackson was de zevende president maar ook een slavenhouder (slaven die hij later ‘vrij’ verklaarde).
Maar bon, ik ben nog maar net begonnen en ik dwaal al af. Dit boek gaat niet over Harriet maar over Cora, een slavin die rond 1850 haar plantage ontvlucht als een van de nieuwe sadistische eigenaars zijn ogen op haar heeft laten vallen. Via een ondergrondse spoorweg belandt ze van Georgia in South Carolina waar zwarten worden verheft, medisch verzorgd en een huis krijgen toegewezen. Ben ik nu werkelijk vrij, denkt ze. De slavenjagers weten haar te vinden en opnieuw duikt ze ondergronds onder om in North- Carolina boven te komen waar lynchpartijen en openbare ophangingen aan de orde zijn. Een blank koppel verstopt haar maar opnieuw leidt deze ‘hulp’ niet naar het pad van de vrijheid. De meedogenloze slavenjager Ridgeway krijgt haar te pakken en Cora belandt in een verwoest, dystopisch Tennessee. Opnieuw weet ze te ontsnappen en denkt ze veilig te zijn op een boerderij in Indiana waar een hevig debat tussen de vrije & weggelopen slaven ontstaat: verheffen we iedereen of enkel diegenen die het potentieel hebben?
Black Struggle
Dit boek moet je lezen als een allegorie op de black struggle. De ondergrondse spoorweg is een symbool voor 200 jaar vechten voor vrijheid, en Colson Whitehead weet de frustratie, hoop, vernietiging en twijfel ervan via Cora’s vlucht goed uit te lichten. Hij springt in het boek af en toe terug in de tijd en laat verschillende personages met hun beweegredenen aan het woord wat voor de lezer goed is om het verhaal vanuit andere oogpunten te kunnen bekijken. Voor de fans van historische fictie zal het boek wellicht wat teleurstellen, al is het maar omdat Cora als personage afgevlakt is. Je komt weinig over haar innerlijke te weten. Whitehead hield ook veel historische details achter en soms weet je niet goed wat waargebeurd is en wat niet. Mij stoorde dit alvast niet, Whitehead legt hiermee de focus meer op de allegorie dat je als zwarte je eigenlijk moet afvragen of je nu werkelijk vrij bent of niet. Tot op de dag van vandaag.
Slavernij was een economisch systeem en na de afschaffing ervan, toen vier miljoen slaven plots ‘vrij’ waren, bleef de zuidelijke economie in duigen achter. Volgens het 13e amendement (1865) is elke vorm van slavernij en onvrijwillige tewerkstelling verboden. “Ben ik eindelijk vrij?” vraagt Cora zich af.
De slaven zijn vrij ja, ‘tenzij als straf bij criminele feiten‘. Deze clausule in de afschaffingswet zorgde ervoor dat de zwarte al vanaf het begin van zijn vrijheid gecriminaliseerd & opgesloten werd. Voor het minste euvel- zwerven, rondhangen, een ‘belediging’, werden ze veroordeeld tot dwangarbeid (ook Cora wordt in het boek gezocht voor moord).
Een een paar jaar na de afschaffing gingen de Jim Crow-wetten van kracht waardoor rassenscheiding legaal werd tot aan de Civil Rights Act in 1964! “Ben ik eindelijk vrij?” vraagt Cora zich af. Toen kwam Nixon met zijn War against Criminality & War on Drugs en met zijn weinig van racisme verholen Southern Strategy, gevolgd door Reagan met zijn moderne drugsoorlog en de aftakeling van instellingen die mensen moeten bijstaan: onderwijs, gezondheid, welvaart, jobs,… De zwarte werd steeds verder gecriminaliseerd en de gevangenissen zaten vol. Zwarten werden voor marihuana & crack massaal gearresteerd terwijl hun blanke leeftijdsgenoten er meestal met een vermaning vanaf waren. Onder Reagan werden de rijker nog rijker en de armen nog armer. Vervolgens kwam Bush aan de macht die de angst voor de zwarte, verkrachtende crimineel aanzwengelde en Clinton won de verkiezingen met zijn vernietigende Three Strikes Law, verplichte minimumstraffen, militarisering van politie en uitbreiding van de gevangenisindustrie. De democraten maakten het alleen nog erger.
“Ben ik eindelijk vrij,” vraagt Cora zich af.
From Visually.
Verkiezingen worden gewonnen zonder te vermelden dat het eigenlijk om racisme draait. In plaats daarvan hebben kandidaten het over economische maatregelen, veiligheid, drugs of criminaliteit.
In 2012 werd de politieagent die de ongewapende, zwarte 17-jarige Trayvon Martin doodschoot, vrijgelaten op basis van de Stand Your Ground Law waarbij een persoon zich mag beroepen op zelfverdediging als hij zich bedreigd voelt. Dit drama speelde zich af onder Obama*. “Auwch.” zegt Cora.
Deze Law werd geschreven door ALEC, een clubje van bedrijven, politici & lobbyisten die wetten schrijft en ze voorlegt aan de politici aan de macht. De Stand Your Ground Law deed de wapenmarkt boomen. Ook de Three Strikes Law werd door hen ontworpen.
En ondertussen zijn we in het heden, bijna tweehonderd jaar later. Trump is een fan van Andrew Jackson, je weet wel, die zevende president, slavenhouder en uitdrijver van Indianen van in het begin van deze post. Trump denkt er niet aan om hem te laten vervangen op het 20 dollarbiljet door Harriet Tubman. Ook hier gaat het niet over racisme, maar haalde Trump politieke correctheid aan.
De geschiedenis van dit land van vrijheid lijkt er een van mensen met zware wapens tegen mensen met pijl & boog of stokken & stenen.
Ben ik nu echt vrij?
Ondanks het zware thema en de gruwel, leest dit boek vlot. Wellicht omdat er een zekere afstand wordt bewaard tussen de protagonist & geweld. Wat ik een goede keuze vind, zoniet had ik de grotere boodschap gemist: is de Afro-Amerikaan echt vrij? Als je naar de gevangenissen kijkt. Nope. De gevangenisindustrie draait op volle toeren, dankzij ALEC, en de CCA die privégevangenissen bouwt en beheert. Het is een miljardenbusiness die draait op een constante toevoer van voornamelijk gekleurden.
Enkele weken geleden deed zich op Yale een incident voor die me deed denken aan een scene van Netflix’ Dear White People. De zwarte studente Lolade Siyonbola viel in slaap in de gemeenschappelijke ruimte van haar studentenhuis. Een blanke studente, Sara Braasch, belde hierop de politie ‘omdat ze daar het recht toe had’. Ze had de wet achter zich, toch? Siyonbola filmde alles uit vrees voor de politie, en haar leven. Bijna 200 jaar na de slavernij worden Afro-Amerikanen nog steeds opgepakt voor kleine euvels zoals… in slaap vallen op de zetel… in Yale… waar je studeert.
Dit leerde ik van het boek: Dear Black People; wees altijd op je hoede. Er is nog altijd geen licht aan het einde van de (ondergrondse) tunnel. De kanker is niet genezen maar paste zich aan en muteerde.
Het spijt me dat ik nu pas de draagwijdte van dit institutioneel racisme begrijp. Zijn we zo verschillend van die kokette dames & heren die bij een kopje thee geamuseerd naar lynchpartijen gingen kijken? We zijn hypocrieter denk ik. We gruwelen van wat er 200 jaar geleden allemaal toegelaten werd, maar hoe zullen we zelf binnen 200 jaar beoordeeld worden?
Oh ja: Hoe het Cora vergaat dat weten jullie aan het einde van het boek (ik heb jullie gewaarschuwd dat ik een slechte boekrecensent ben).
* Obama las De ondergrondse spoorweg: “It is a reminder of the ways in which the pain of slavery transmits itself across generations, not just in overt ways, but how it changes minds and hearts.”
De meeste bronnen vind je terug via de links in de tekst, behalve deze: 13TH
Check ook dit artikel in Time Magazine.