Blijven dromen mensen!

“Mag je ideeën bij het groot vuil zetten omdat de pogingen om ze te realiseren mislukt zijn?” vraagt Frank Albers, auteur van Caravantis, zich af in een dubbelinterview naar aanleiding van een expo over 500 jaar Utopia in Museum M in Leuven. Het is een vraag die me een hele dag bezighoudt en waarvan ik mijn hersenspinsels met jullie wil delen.

Hans Achterhuis, docent sociale filosofie, heeft het in hetzelfde artikel over mini-utopietjes die anderen kunnen inspireren. Laat ik beginnen met enkele van mijn eigen mini-utopietjes zoals bijvoorbeeld, huizen in de vorm van bijenkorven bedekt met mos, steden zonder wagens en burgercoöperatieven die zelf de energiefactuur bepalen. Zo’n ideeën worden vaak neergesabeld nog voor zo’n mini-utopie uit de startblokken schiet. Tot een doorzetter het tegendeel van ‘niet realiseerbaar’ bewijst.

Neem nu bijvoorbeeld het plan voor stadsontwikkeling zonder wagens waar huizen bedekt zijn met algen die de lucht zuiveren. Niet realiseerbaar? De technologie is er. De kennis ook. Een van de doorzetters waar ik aan denk is de Belgische architect Vincent Callebaut die gevestigd is in Parijs. Hij ontwerpt al jaren zelfvoorzienende gebouwen in heel natuurlijke vormen zoals koraal of zelfs dna waarin natuur en technologie met elkaar verweven zijn. Met zijn floating Ecolopolis probeert hij als architect een antwoord te bieden op klimaatverandering en de vluchtelingencrisis. In de ‘huid’ van zijn gebouwen vinden natuurlijke processen plaats die regenwater, zonlicht, planten en slimmer technologie lucht en water zuiveren, co² omzetten en huizen opwarmen of koelen. Jammer genoeg blijft het vaak bij ontwerpen. De kloof tussen wat mogelijk is en wat mensen eigenlijk kunnen doen is immens.

Een ander voorbeeld van afwijzing zijn de activisten van Occupy die als naïef en een zootje ongeorganiseerde idealisten werden afgeschilderd. Maar als je hun manifest leest dan lees je over mini-utopietjes zoals transparantie en vrije toegang tot technologie en kennis. Occupy is ontbonden, maar slaagde er uiteindelijk in om het collectief geheugen en daarmee de politieke Amerikaanse agenda te beïnvloeden door op te komen tegen de politieke invloed van bedrijven ten koste van de gewone mens.

De kloof tussen wat mogelijk is en wat mensen werkelijk doen is immens.

Een volgend voorbeeld is het basisinkomen. Wat eerst als absurd werd weggelachen, wordt nu door meer en meer landen serieus onder de loep genomen, sinds kort zelfs in België. “In de VS zou het uitroeien van de armoede maar een kwart van diens militaire budget kosten. 175 miljard dollar volgens econoom Matt Bruening¹,” staat er in Gratis geld voor iedereen van Rutger Bregman te lezen. Reken maar eens uit hoeveel dat militair budget is en zeg nog eens wat absurd is. Geweld of het nu met raketten of met nagels uit de Brico is, zal altijd een weg vinden, maar het militaire budget naar een hallucinant bedrag optrekken is noch effectief, noch wenselijk. We moeten mensen geven wat ze nodig hebben: om begrepen te worden. Laat ons het geld in de mens zelf investeren. “ We zijn rijker dan ooit. Het basisinkomen is voor het eerst in de geschiedenis mogelijk en zou het eindpunt van het kapitalisme moeten zijn²,” schrijft Rutger Bregman verder. Ik geloof hem, en zelfs als het niet werkt is het de moeite waard geweest om te proberen. Dat is toch een raad die we onze geliefden & kinderen meegeven?

Wat ik begrijp onder het basisinkomen is dat technologie en de welvaartsstaat ondertussen genoeg geld genereerden om iedereen van een extra inkomen te voorzien zodat gezinnen minder druk op de ketel ervaren. Het probleem met al dat geld is de graaicultuur bij bevoegden en het feit dat het aan de handen van de 1% blijft plakken terwijl de overige 99% zijn jobs kwijtspeelt aan nieuwe technologieën. Draai de zaken om, laat technologie voor de mens werken en verdeel de inkomsten zodat de dolgedraaide bevolking stopt met zich over te geven aan de entertainmentindustrie en opnieuw betekenis kan geven aan haar leven.

Verandering

Een andere afwijzende (vaak terechte) reactie op vernieuwende ideeën is dat deze, zoals in een Griekse tragedie, het tegendeel bereiken. De dystopie. Kijk maar naar de 20^e eeuwse grote theorieën. De gevolgen van het fascisme en communisme zijn catastrofaal gebleken… Tom Lanoye omschrijft in een van zijn boeken de 20^e eeuw treffend als dat ‘abattoir van de geschiedenis’. Het Russische communisme & het Maoïsme in China, the Killing Fields in Cambodia en het nazisme in Duitsland zijn verantwoordelijk voor miljoenen doden, angst, wereldwijde paranoia, vluchtelingen en terreur. Om nog maar te zwijgen over het verlies van onze dierbare naïviteit en het geloof in goede leiding.

Daarom net dat we die kleine utopieën moeten omarmen ook al halen veel van die ideeën de collectieve geheugen niet of blijken ze maatschappelijk niet haalbaar. Ze bieden weerstand aan desastreuze ideologieën door hen uit te dagen. Ze zetten in op een open geest en evolutie en hebben geen schrik om te falen, dat ander f-woord waar een groot taboe rond hangt.

Iedereen die een paar goede geschiedenisboeken leest, zal snel ondervinden dat de grote, echte veranderingen niet door politici, maar door gewone mensen werd teweeggebracht. Het zijn de mensen zelf die colonisme een halt toeriepen, vochten om vrouwen te laten stemmen en werken, kortere werkweken voor arbeiders opeisten, zwarten als gelijken aanvaardden, een beter onderwijs, proper water, natuurbehoud en het cultureel patrimonium beschermden.

En toch gaan nieuwe ideeën zoals autovrije steden, weinig vlees eten, geld krijgen zonder ervoor te werken altijd gepaard gaan met een hele hoop wrijving, protesten en onbegrip. Mensen willen vaak zelf  geen verandering omdat ze schrik hebben, niet begrijpen wat er gaande is of gewoon prefereren om in hun privébubbel leven. Wat voordien onmogelijk of belachelijk leek, is al snel heel logisch wanneer het in de praktijk wordt omgezet. Vrouwen op de werkmarkt ( ze gaan onze jobs stelen) en sociale zekerheid (dat kost de staat te veel en bevoordeelt profiteurs), rookverbod in restaurants (we gaan klanten verliezen) en sorteren ( wat verandert ons huishouden daarmee): het zijn allemaal evoluties die we nu als een (voor)recht ervaren.

Mensen willen vaak zelf geen verandering omdat ze schrik hebben, niet begrijpen wat er gaande is of gewoon prefereren om in hun privébubbel leven.

Vincent Callebaut zegt dat mensen in tijden van crisis te praktisch gaan nadenken terwijl het eigenlijk een must is om net outside the box te denken. We hebben volk nodig dat de kloof tussen wat mogelijk is en wat we daadwerkelijk bereiken, kleiner maken. En waarom het niet overlaten aan de dromers, utopisten, mensen die nog naïef genoeg zijn om daadwerkelijk verder kijken dan de zelfopgelegde horizon?

Dus neen, ideeën mag je niet bij het groot vuil zetten omdat de pogingen om ze te realiseren mislukt zijn. Laat de gewone mens maar zijn ideeën spuien, ontwikkelen en aanpassen, en kijken waar het toe leidt. Het werkt inspirerend. We moeten net meer openstaan voor ideeën die ons vreemd lijken of in eerste instantie geen slaagkans lijken te hebben. Perfectie is moeilijk te bereiken, maar we mogen nooit ophouden ernaar te streven zeiden de Griekse filosofen. Voor mij is dat de essentie en de zin van het leven en ik nodig je uit om mee te denken. Van achter je bureau, in bad of bed, na de seks, bij een sigaretje onder een luifel of aan de toog na drie whisky’s: iedere mens heeft zijn mini-utopie binnen handbereik als hij of zij er maar voor open staat.