De Portugese, zuiderse mentaliteit komt voor een Belg vaak irrationeel over. Hillbilly Blues van J.D. Vance dat niets met Portugal maar alles met de blanke, Amerikaanse arbeiderscultuur te maken heeft, liet me wel inzien dat we andere bevolkingsgroepen met de verkeerde maatstaf beoordelen.
“ Het boek is een empathische, scherpe sociologische analyse over de rednecks en de klassensamenleving van Amerika,” luiden de commentaren van alle grote kranten en magazines. “Een broodnodig boek van een insider die zich een weg door de opwaartse mobiliteit vocht.” Dat klopt.
Vance begint het boek met het voorbeeld van een jonge twintiger die met zijn zwanger vriendinnetje in een tegelfabriek mag werken om te kunnen sparen. Het meisje komt amper opdagen en de jongen, als hij al komt, neemt lange pauzes. Als hij ontslagen wordt, is hij kwaad “Je weet toch dat mijn vrouw zwanger is?!” Als een vrachtwagenchauffeur de vrouw van Vance’s nonkel beledigt, gaat hij de man te lijf met een kettingzaag. White trash?
Als kind vond Vance het geweld in zijn leven normaal tot hij in een supermarktje begon te werken en begreep dat er ook nog een ander leven is. Zo vraagt hij zijn grootmoeder (mamaw) waarom enkel arme mensen flesvoeding kopen. “Rijke mensen hebben toch ook baby’s?” Zijn grootmoeder weet het ook niet en pas later begrijpen ze dat rijke mensen meer borstvoeding geven… Een andere wereld. Ook de buitenwereld snapt niets van het blanke arbeidersvolk uit de heuvels van Appalachia. Zo maakte het Leger des Heils rond kerstmis een lijstje op voor een arm kindje dat later door Vance werd geadopteerd. Daar stond een pyjama op.
“Arme mensen dragen geen pyjama. Wij vallen in slaap in onze onderbroek of jeans en tot op de dag van vandaag vind ik het idee van een pyjama een overbodige, elitaire malligheid, zoiets als kaviaar of een elektrische ijsblokjesmachine.” Ook de maatschappelijke werkers die er waren om kinderen zoals hem te helpen, bleken een ‘obstakel te vormen dat overwonnen moest worden.’ Ze kwamen in een systeem terecht met huisbezoeken en begeleiding van gezinscoaches die de familieband met grootouders, neven, nichten, nonkels zwaar onderschatten, en dreigden met gediplomeerde pleeggezinnen. Pure horror voor een kind.
Dingen niet weten die veel andere mensen wel weten, kan serieuze economische gevolgen hebben.
Wat is dat, normaal?
Toch legt Vance de schuld niet geheel bij de overheid die allerlei beurzen, lage- renteleningen, pensioenen, subsidies, ‘genoeg kansen’ gaf. De oorzaak moet al veel vroeger gevonden worden in een huishouden waar kinderen al van jongsaf aan in een constante staat van paraatheid staan. Klaar om te vechten tegen huiselijk geweld en drugsgebruik. Veel van die kinderen beseffen niet wat normaal is en zijn geconditioneerd om niemand te vertrouwen. Vriendelijkheid wordt niet geapprecieerd want is in zo’n omgeving vaak een middel om dingen gedaan te krijgen. Woorden zijn wapens en ontkenning een overlevingsstrategie. “Het zijn strategieën die je als kind helpen overleven, maar als volwassene juist hinderen,” schrijft Vance die ondertussen afstudeerde aan Yale en bij de Amerikaanse senaat stage liep.
Verder klaagt hij ook de slachtofferrol aan waar veel van zijn vrienden en famileden zich in wentelen. De mensen uit Appalachia verwachten niet veel van zichzelf. Psychologen spreken over aangeleerde hulpeloosheid, maar voor een man betere keuzes kan maken, zal hij in een omgeving moeten leven die hem dwingt serieus zelfonderzoek te plegen. Obama, met zijn hoge opleiding, welsprekendheid en dure kostuums, en een vrouw die zegt dat ze hun kinderen gezond moeten laten eten raakte hen in hun grootste onzekerheid. De kloof (en het wantrouwen) was groot.
Wat de kansrijken scheidt van de kanslozen zijn de verwachtingen die ze hadden voor hun eigen toekomst.
Kennis is begrip, en omgekeerd
Tja. Wat heeft dat nu met Portugal te maken? De eerste keer dat ik ’s nachts met de wagen naar huis reed, reed er een fietser zonder lichten op de pechstrook langs de lijn. Een klassiek voorval. Portugezen parkeren op de drukke tweevaksbaan om inkopen te doen. Ze eten ongezond. Babysitters lijken uit den boze. Ondernemers hebben enkel een Facebookpagina dus wie geen Facebook heeft, kan niets opzoeken. “ Dat is nu eenmaal de zuiderse, luie mentaliteit.” of “Het is er te warm,” is niet afdoende als uitleg. Verkeerde maatstaven. We zien alles te veel door onze eigen (westerse) bril maar beoordelen hiermee wel de hele wereld: Vluchtelingen die in de horror alles kwijt raakten, tweedegeneratiemigranten, Miss België 2018, enzovoort.
Een ander punt is dat ik door dit boek begreep dat wie vooruit wil, vaak zijn identiteit moet achterlaten. Iets waar we het afgelopen jaar serieus mee worstelden en dan zijn we niet eens arm, gevlucht.
Kennis leidt tot begrip en is een kracht. Als je weet dat Portugal één generatie geleden nog onder een dictatuur leefde en het minimumloon 2,80 euro per uur bedraagt (hello Europe!) dan begrijp je waarom Portugezen zo passief zijn in het delen van hun mening & houding, alles liever binnenshuis houden, via Facebook communiceren (niet iedereen natuurlijk en op vijf jaar tijd veranderde al enorm veel).
Vance weet de oplossing niet voor zijn familie die evolueerde van ouderwets, trouw onafhankelijk en hardwerkend naar consumentistisch, geïsoleerd, boos en achterdochtig. “Maar,” zegt hij, “Ik weet dat die begint van zodra we ophouden anderen, Obama of Trump & anonieme bedrijven de schuld te geven en onszelf afvragen wat we zelf kunnen doen om de wereld te verbeteren.”
Kennis & begrip. Het klinkt wellicht pretentieus maar het is een van de redenen waarom ik met deze blog ben begonnen. Laten zien wat er in het verschiet ligt als we bewust keuzes (kunnen) maken.
Wie meer wil weten:-):